Tahawwur Rana extradition: मुंबई दहशतवादी हल्ल्यातील आरोपी तहव्वुर राणाच्या १६ वर्षांच्या कायदेशीर लढाईची संपूर्ण कहाणी

Tahawwur Rana Extradition: २६ नोव्हेंबर २००८ या दिवशी मुंबईमध्ये एक भीषण दहशतवादी हल्ला (Mumbai Terror Attack) झाला होता. या हल्ल्याने केवळ मुंबईच नाही तर संपूर्ण भारत हादरला होता. या घटनेत तब्बल १६६ लोकांचा बळी गेला आणि अनेक जण गंभीर जखमी झाले होते. समुद्री मार्गाने आलेल्या पाकिस्तानस्थित दहशतवादी संघटना लष्कर-ए-तोयबा (Lashkar-e-Taiba) च्या दहशतवाद्यांनी मुंबईत वेगवेगळ्या ठिकाणी हल्ले केले होते. हा दहशतवादी हल्ला केवळ भारतीय नागरिकांसाठी नव्हता, तर त्यात अनेक विदेशी नागरिकांचाही बळी गेला होता.

या भीषण दहशतवादी हल्ल्याचा कट रचण्यात सहभागी असलेल्या प्रमुख आरोपींपैकी एक म्हणजे तहव्वुर हुसैन राणा (Tahawwur Hussain Rana) हा होता. गेली १६ वर्षे अमेरिका आणि भारत या दोन्ही देशांमध्ये त्याच्या प्रत्यार्पणासाठी लांबलेली कायदेशीर प्रक्रिया अखेर पूर्ण झाली आहे. भारताच्या राष्ट्रीय तपास यंत्रणेने (NIA) अखेर राणाला अमेरिकेतून ताब्यात घेऊन भारतात आणले असून, त्याच्यावर सध्या कसून चौकशी सुरू आहे.

तहव्वुर राणा (Tahawwur Rana) चे प्रत्यार्पण केवळ त्याच्यावर न्यायालयीन कारवाई करण्यापुरते मर्यादित नाही, तर २६/११ हल्ल्या (26/11 Terror Attack) मागील पूर्ण सत्य उजेडात आणण्यासाठीही ते अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या प्रक्रियेमुळे पुढील काळात फरार आरोपींना पकडण्यासाठीही मदत मिळण्याची शक्यता आहे.

तहव्वुर राणा (Tahawwur Rana) कोण आहे? त्याची पार्श्वभूमी

तहव्वुर हुसैन राणा (Tahawwur Hussain Rana) याचा जन्म पाकिस्तानच्या पंजाब प्रांतातील चिचावतनी गावात झाला. सुरुवातीच्या काळात त्याने पाकिस्तानातच आपले शिक्षण पूर्ण केले आणि नंतर वैद्यकीय महाविद्यालयातून डॉक्टरची पदवी घेतली. शिक्षणानंतर राणाने पाकिस्तानच्या लष्करात वैद्यकीय अधिकारी म्हणून सेवा सुरू केली. मात्र लष्करात अधिक काळ टिकून न राहता त्याने व्यवसायाच्या उद्देशाने देश सोडण्याचा निर्णय घेतला.

पुढील काळात तहव्वुर राणा आपल्या कुटुंबासह कॅनडात स्थायिक झाला आणि तिथे त्याला नागरिकत्व मिळाले. कॅनडात काही वर्षे काढल्यानंतर राणाने अमेरिकेच्या शिकागो शहरात व्यवसाय सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. तेथे त्याने ‘First World Immigration Services’ या कंपनीची स्थापना केली. ही कंपनी वरवर पाहता अमेरिकेत येणाऱ्या लोकांना व्हिसा आणि इमिग्रेशन सेवा प्रदान करत होती, मात्र याच कंपनीचा वापर दहशतवादी कारवायांना पाठिंबा देण्यासाठी केला गेला होता.

तहव्वुर राणा अमेरिकेत राहत असतानाच त्याचे अनेकदा पाकिस्तानमध्ये जाणे-येणे सुरू होते. या काळात त्याचे अनेक दहशतवादी संघटनांशी गुप्त संपर्क झाले होते, जे पुढे त्याच्या दहशतवादी कारवायांमध्ये त्याला सहाय्यकारी ठरले. अशा प्रकारे, शांत आणि यशस्वी दिसणारा हा उद्योजक प्रत्यक्षात एक धोकादायक दहशतवादी असल्याचे पुढे तपासात सिद्ध झाले.

डेव्हिड कोलमन हेडली (David Coleman Headley) शी संबंध

Tahawwur Rana Extradition: डेव्हिड कोलमन हेडली (David Coleman Headley) हा पाकिस्तानी पिता आणि अमेरिकन माता यांचा मुलगा होता. त्याची आणि तहव्वुर राणाची ओळख १९७० च्या दशकात पाकिस्तानच्या हसन अब्दाल येथील एका लष्करी शाळेत झाली. ही मैत्री पुढे एवढी घट्ट झाले की त्यातून पुढच्या काळात एक गंभीर दहशतवादी कट रचला गेला. अमेरिका आणि कॅनडा येथे राहून दोघांनीही आपले संबंध कायम ठेवले आणि दहशतवादी संघटनांच्या संपर्कात आले.

मुंबई हल्ल्याच्या तपासादरम्यान असे समोर आले की डेव्हिड हेडली (David Headley) ने मुंबईतील दहशतवादी हल्ल्याची सर्व तयारी केली होती, ज्यामध्ये हल्ला करण्याच्या ठिकाणांची पाहणी करणे, सुरक्षा व्यवस्थेचा अभ्यास करणे, तसेच आवश्यक आर्थिक आणि लॉजिस्टिक पाठबळ गोळा करणे याचा समावेश होता. या सर्व कामांत त्याला तहव्वुर राणाने (Tahawwur Rana) पुरेपूर सहाय्य केले होते. राणाच्या शिकागोस्थित कंपनीने हेडलीला भारताचा व्हिसा मिळवून दिला आणि त्याच्या भारतातील हालचालींसाठी आर्थिक मदत उपलब्ध करून दिली होती. अशा प्रकारे तहव्वुर राणा आणि डेव्हिड हेडली हे मुंबईवरील दहशतवादी हल्ल्याच्या कटातील महत्त्वपूर्ण भागीदार बनले. तपास अधिकाऱ्यांच्या म्हणण्यानुसार, राणाला हेडलीचे पाकिस्तानमधील दहशतवादी संघटना लष्कर-ए-तोयबा (Lashkar-e-Taiba) शी असलेल्या संबंधांबद्दल माहिती होती, आणि त्याने त्याच्या मिशनला सक्रिय समर्थन दिले.

राणाची २६/११ मुंबई हल्ल्यातील (26/11 Mumbai Terror Attack) भूमिका

राष्ट्रीय तपास यंत्रणेनुसार (एनआयए), राणाने २६/११ हल्ल्या (26/11 Terror Attack) च्या नियोजन आणि अंमलबजावणीमध्ये महत्त्वपूर्ण सहाय्यक भूमिका बजावली. त्याचा सहभाग पुढील प्रमाणे होता:

वर्ष	घटना
२००५-२००६	हेडलीला त्याच्या दहशतवादी संबंधांची माहिती असूनही भारताचा व्हिसा मिळवण्यास मदत केली
२००७-२००८	हेडलीच्या मुंबईतील इमिग्रंट लॉ सेंटर नावाच्या व्यवसायाला आवरण म्हणून मदत केली
२००८	हेडलीच्या भारतातील अनेक रेकी भेटींना आर्थिक मदत केली
२००८	स्वत: पत्नीसह मुंबईसह दिल्ली, आग्रा, कोची आणि अहमदाबाद अशा भारतीय शहरांना भेट दिली

तपास अधिकाऱ्यांनुसार, राणाला हेडलीच्या मिशनबद्दल संपूर्ण माहिती होती आणि त्याच्या भारतातील वास्तव्य दरम्यान तो त्याच्याशी वारंवार टेलिफोनिक संपर्क साधत होता. पुराव्यांमध्ये २०० पेक्षा जास्त फोन कॉल्सचा उल्लेख केला गेला आहे.

तपास अधिकाऱ्यांनुसार, राणा मेजर इकबाल या आयएसआय (Inter-Services Intelligence) च्या संभाव्य हॅंडलरशीही संपर्कात होता, ज्याला हल्ल्यामागील मास्टरमाइंड्सपैकी एक म्हणून नामित केले गेले होते.

प्रत्यार्पणासाठी १६ वर्षांची कायदेशीर लढाई: टाइमलाइन

मुंबई हल्ल्यानंतर राणावर अमेरिकेत केस चालवण्यात आली, त्याच्या प्रत्यार्पणापर्यंतच्या प्रमुख घटनांचा कालक्रम खालीलप्रमाणे आहे:

तारीख	घटना
२६ नोव्हेंबर २००८	२६/११ मुंबई दहशतवादी हल्ला (26/11 Mumbai Terror Attack), १६६ लोकांचा मृत्यू
२७ ऑक्टोबर २००९	एफबीआय (FBI) ने राणाला अटक केली
११ नोव्हेंबर २००९	NIA (National Investigation Agency) ने राणा आणि हेडली विरुद्ध दिल्लीत केस नोंदवला
९ जानेवारी २०११	राणाला अमेरिकेत डेन्मार्कमधील दहशतवादी कट आणि लष्कर-ए-तोयबाला मदत केल्याबद्दल दोषी ठरवले आणि १४ वर्षांची शिक्षा
२४ डिसेंबर २०११	NIA (National Investigation Agency) ने आरोपपत्र दाखल केले, अमेरिकेला प्रत्यार्पणाची विनंती केली
२१ जानेवारी २०२५	अमेरिकन सुप्रीम कोर्टाने राणाची याचिका फेटाळली
१३ फेब्रुवारी २०२५	अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी पंतप्रधान नरेंद्र मोदींसोबतच्या पत्रकार परिषदेत राणाच्या प्रत्यार्पणाची घोषणा केली
२७ फेब्रुवारी २०२५	राणाने अमेरिकन सर्वोच्च न्यायालयात आणीबाणी अर्ज दाखल केला
७ एप्रिल २०२५	अमेरिकन सर्वोच्च न्यायालयाने राणाचा पुनर्विचार अर्ज फेटाळला
१० एप्रिल २०२५	राणाचे अमेरिकेतून भारताला प्रत्यार्पण

तहव्वुर राणाचे (Tahawwur Rana) मुंबई स्थिर करणाऱ्या पुराव्यांचे स्वरूप

तहव्वुर राणाच्या विरोधात अनेक ठोस पुरावे तपास यंत्रणांना मिळाले आहेत. या पुराव्यांमध्ये फोन कॉल्सचे रेकॉर्ड अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. मुंबई दहशतवादी हल्ल्याच्या तयारीच्या काळात राणाने डेव्हिड हेडली (David Headly) सोबत तब्बल २३१ वेळा संपर्क साधला होता. हल्ल्याच्या आधीच्या शेवटच्या काळात त्याने ६६ फोन कॉल केले होते, ज्यातून त्याची सक्रिय सहभागाची पुष्टी झाली.

तसेच, त्याची शिकागोस्थित कंपनी दहशतवादी कारवायांसाठी मुखवटा म्हणून वापरली गेल्याचेही तपासात समोर आले आहे. त्याने मुंबईसह दिल्ली, अहमदाबाद आणि इतर शहरांमध्ये स्वतः हजर राहून रेकी केल्याचेही पुरावे उपलब्ध आहेत. या सगळ्या पुराव्यांमुळे त्याचे भारताविरोधी दहशतवादी कारवायांतील थेट सहभाग स्पष्ट होतो.

प्रमुख पुरावा	विवरण
व्यावसायिक आवरण	राणाची शिकागो स्थित इमिग्रेशन फर्म – ‘First World Immigration Services’ हेडलीच्या भारतातील प्रवेशाला सुविधा देण्यासाठी आवरण म्हणून वापरली गेली
फोन कॉल्स	मुंबई हल्ल्यापूर्वी, राणाने हेडलीशी २३१ वेळा संपर्क साधला, त्यापैकी ६६ कॉल्स अंतिम भेटीदरम्यान झाले
हेडलीचा जबाब	हेडलीने अमेरिकी न्यायालयात दिलेल्या जबाबानुसार, राणाला लष्कर-ए-तोयबा (Lashkar-e-Taiba) च्या ऑपरेशन्सबद्दल माहिती होती, आणि त्याने मुंबईत रेकी करण्यासाठी त्याला मदत केली
दुबईतील संपर्क	तपासादरम्यान हल्ल्यापूर्वी राणाने दुबईत भेटलेल्या व्यक्तीची भूमिका तपासली जात आहे

अमेरिकेतील खटला आणि शिक्षा

२००९ मध्ये हेडली आणि राणा यांना भारत आणि डेन्मार्कमध्ये हल्ले करण्याच्या कटासाठी अमेरिकन अधिकाऱ्यांनी अटक केली. हेडलीने दोष कबूल केला आणि २६/११ कटाचा सविस्तर तपशील दिला, परंतु राणाने कोणत्याही दहशतवादी कृत्यांबद्दल माहिती असल्याचे नाकारले. २०११ मध्ये, राणाला अमेरिकी न्यायालयाने दोन दहशतवादी कटांमध्ये भूमिका बजावल्याबद्दल दोषी ठरवले:

१. लष्कर-ए-तोयबा (Lashkar-e-Taiba) ने केलेले २००८ चे मुंबई हल्ले, ज्यात सहा अमेरिकनांसह १६६ लोक मारले गेले.

२. डेन्मार्कच्या वृत्तपत्राच्या कार्यालयावर हल्ला करण्याचा विफल कट, ज्याने पैगंबर मोहम्मदचे कार्टून्स प्रकाशित केले होते.

अमेरिकी न्यायालयाने तहव्वुर राणाला एकूण १४ वर्षांची शिक्षा सुनावली होती. न्यायालयाने त्याच्या गुन्ह्यांची तीव्रता लक्षात घेत “हा एक भयंकर कट होता” असेही म्हटले. शिक्षेनंतरही भारत त्याच्या प्रत्यार्पणासाठी प्रयत्नशील राहिला, ज्यामुळे आता तो अखेर भारतात चौकशीसाठी उपलब्ध झाला आहे.

प्रत्यार्पणाचे प्रयत्न आणि अडचणी

मुंबई हल्ल्यानंतर भारताने तहव्वुर राणाच्या प्रत्यार्पणा (Tahawwur Rana Extradition) साठी अनेक वर्षे प्रयत्न सुरू ठेवले. राष्ट्रीय तपास यंत्रणेने (National Investigation Agency) २०११ मध्येच अमेरिकेला राणाच्या प्रत्यार्पणाची विनंती केली होती. परंतु त्यानंतर तब्बल १६ वर्षे या प्रक्रियेला विविध कायदेशीर आणि राजकीय अडचणींचा सामना करावा लागला. अमेरिकेच्या न्यायालयात त्याच्यावर खटला चालू असल्यामुळे, प्रथम त्याची शिक्षा पूर्ण होणे आवश्यक होते.

राणाने अमेरिकन न्यायालयात त्याच्या प्रत्यार्पणाला सतत विरोध दर्शविला. त्याने विविध कारणे दिली, ज्यात त्याची गंभीर आरोग्यविषयक समस्या, आधीच अमेरिकेत झालेली शिक्षा आणि भारतातील तुरुंगात संभाव्य अत्याचार होण्याची भीती यांचा समावेश होता. या दाव्यांमुळे प्रक्रिया आणखी जटिल आणि लांबणीवर पडली.

अखेर, २०२५ मध्ये अमेरिकेच्या सर्वोच्च न्यायालयाने राणाची अंतिम याचिका फेटाळली. यामुळे भारताला त्याचे प्रत्यार्पण मिळाले. दीर्घकाळ चाललेल्या या कायदेशीर लढाईच्या समाप्तीनंतर, भारत आता त्याच्यावर सखोल चौकशी करून पुढील न्यायालयीन प्रक्रिया पूर्ण करू शकणार आहे.

प्रत्यार्पणाचे अडथळे

राणाच्या वकिलाने त्याच्या प्रत्यार्पणाविरुद्ध अनेक कारणे दिली:

प्रत्यार्पणाविरुद्ध आक्षेप	विवरण
अनेक आरोग्य समस्या	राणा ३३ वेगवेगळ्या आरोग्य समस्यांनी ग्रस्त असल्याचा दावा केला, यात पार्किन्सन्स, कॅन्सरची शंका, मूत्रपिंड रोग, टीबी इत्यादींचा समावेश होता
डबल जेपर्डी	त्याने आधीच अमेरिकेत अशाच गुन्ह्यांसाठी शिक्षा भोगली असल्याचा दावा केला
अत्याचाराची भीती	त्याने भारतीय तुरुंगामध्ये अत्याचार होण्याची भीती व्यक्त केली

भारतातील अटक आणि चौकशी

१० एप्रिल २०२५ रोजी, तहव्वुर राणा (Tahawwur Rana) दिल्लीच्या इंदिरा गांधी आंतरराष्ट्रीय विमानतळावर पोहोचला. त्याला National Investigation Agency (NIA) ने औपचारिकपणे अटक केली आणि पटियाला हाऊस कोर्टात हजर केले. National Investigation Agency (NIA) ने २० दिवसांची कस्टडी मागितली आणि कोर्टाने त्याला १८ दिवसांची National Investigation Agency (NIA) ला कस्टडी दिली.

एनआयए नुसार, राणाला डेव्हिड कोलमन हेडली, पाकिस्तानमधील लष्कर-ए-तोयबा (Lashkar-e-Taiba) आणि हरकत-उल-जिहादी इस्लामी (Harkat-ul-Jihad al-Islami) या दहशतवादी संघटनांच्या सदस्यांसह, आणि इतर पाकिस्तानी षड्यंत्रकारांसोबत २००८ मधील मुंबईतील भयंकर दहशतवादी हल्ले करण्याचा कट रचल्याचा आरोप आहे.

चौकशीदरम्यान, एनआयए पुढील मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित करत आहे:

१. राणाने हल्ल्यापूर्वी दुबईत भेटलेल्या व्यक्तीची भूमिका

२. मुंबईतील राणाच्या इमिग्रेशन एजन्सीच्या कार्यालयाच्या भाड्याचे नूतनीकरण न करण्याचे कारण

३. पाकिस्तानी नागरिक इल्यास कश्मिरी आणि अब्दुर रेहमान यांची हल्ल्यातील संभाव्य भूमिका

४. प्रमुख कटकारक जकीउर रेहमान लखवी आणि साजिद मजीद मीर यांची भूमिका

५. दाऊद इब्राहिमशी संबंध असल्याची शक्यता

राणाच्या प्रत्यार्पणा (Tahawwur Rana Extradition) चे महत्त्व

तहव्वुर राणाचे प्रत्यार्पण २६/११ च्या हल्ल्यातील संपूर्ण कटाचा पर्दाफाश करण्यासाठी आणि आतापर्यंत फरार असलेल्या आरोपींविरुद्ध अधिक पुरावे गोळा करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण मानले जात आहे.

तपास अधिकाऱ्यांनुसार, राणाच्या चौकशीमुळे पुढील माहिती मिळू शकते:

शोधाचे क्षेत्र	अपेक्षित माहिती
पाकिस्तानची भूमिका	हल्ल्यामध्ये पाकिस्तानच्या सरकारी भूमिकेबद्दल नवीन पुरावे
२६/११ कटाची योजना	हल्ल्याच्या नियोजन आणि निधीबद्दल अधिक स्पष्टता
राणाचे इतर सहकारी	भारत आणि परदेशात राणाच्या इतर सहयोगींबद्दल माहिती
फरार आरोपींविरुद्ध पुरावे	लष्कर प्रमुख हाफिज सईद, जकी-उर-रेहमान लखवी, आणि आयएसआय अधिकाऱ्यांविरुद्ध पुरावे

न्यायासाठीची प्रतीक्षा

तहव्वुर राणाचे भारताला प्रत्यार्पण (Tahawwur Rana Extradition) ही एक अत्यंत महत्त्वाची घटना आहे. यामुळे २६/११ हल्ल्यातील पीडित आणि त्यांच्या कुटुंबियांना पुन्हा एकदा न्यायाची आशा निर्माण झाली आहे. १६ वर्षांची प्रतीक्षा आणि न्यायासाठीची ही लढाई आता एका निर्णायक वळणावर आली आहे. या प्रक्रियेमुळे मुंबई हल्ल्यामागील कटाचा संपूर्ण पर्दाफाश होण्याची शक्यता वाढली आहे.

तहव्वुर राणा आता भारतात आहे आणि त्याच्यावर कसून चौकशी सुरू आहे. या चौकशीदरम्यान अनेक महत्त्वाचे खुलासे होण्याची शक्यता आहे. या चौकशीतून पुढील काळात पाकिस्तानातील दहशतवादी संघटना, त्यांच्या समर्थकांची नावे आणि अन्य आरोपींचा सहभाग अधिक स्पष्ट होऊ शकतो. या संपूर्ण प्रक्रियेतून भारताला २६/११ हल्ल्याच्या सर्व आरोपींना कायद्याच्या चौकटीत आणण्यासाठी नवे पुरावे मिळण्याची शक्यता आहे.

तहव्वुर राणाच्या प्रत्यार्पणामुळे जगभरात हा संदेश गेला आहे की, भारत दहशतवादाविरोधात कठोर भूमिका घेऊन न्याय मिळवण्यासाठी कितीही दीर्घकाळ संघर्ष करण्यास तयार आहे. या घटनेने आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भारताच्या न्यायिक दृढतेची आणि निर्धाराची ओळख निर्माण झाली आहे. त्यामुळे हे प्रत्यार्पण केवळ न्यायाच्या दिशेने एक मोठे पाऊलच नाही, तर जागतिक पातळीवर दहशतवादविरोधी मोहिमेला मिळालेला पाठिंबाही ठरले आहे.